ลักษณะของพระทั้งสามองค์-ไม่มีการใช้ พระซุ้มกอพิมพ์กลางกรุนี้มีลายกนกคล้ายกับของพิมพ์ใหญ่กรุนิยม จากหนังสือพระนางพญา ของตรียัมปวาย - ลักษณะเมล็ดแร่ของพระนางพญาที่แท้จริง ซึ่งปรากฏอยู่บนผิวของพระนั้น มีลักษณะละเอียด มีขนาด(๑)ประมาณปลายเข็มหมุด และ(๒)ประมาณ ๔ เท่าของปลายเข็มหมุด เป็นส่วนมาก ส่วนที่ใหญ่(๓)ประมาณปลายเมล็ดงาและ(๔)หรือเท่าเมล็ดงานั้น มีปรากฏน้อย (ข้อสังเกตเพิ่มเติม ๑.ขนาดของเมล็ดแร่มี ๓ - ๔ ขนาด ๒.เมล็ดแร่มีหลายสี ๓.ผิวและเนื้อที่กร่อน ผุและเปื่อยมากจะเห็นเมล็ดแร่มาก ลักษณะแร่ลอย บางเมล็ดหลุดออกเห็นเป็นรู หรือหลุม) พระสมเด็จฯ ลักษณะเก่าเก็บ สะอาด ด้านหลังเห็นรอยกาบหมากราง ๆ (รุปพระพิมพ์ทรงเจดีย์แม่พิมพ์เดียวกันอยู่ในหนังสือเบญจภาคี เล่มใหญ่ปกแข็งหน้า ๑๔๓ เล่มเล็กปกอ่อนหน้า ๑๕๗) Pra kamphaeng sumkor pim glang. Pra somdej wat rakang pim songjedi (prasomdet). Pra nangphya wat nangphya pim sungkati. ------- "แม่พิมพ์พระสมเด็จฯ ไม่ใช่หินแกะ" ---- ตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบันไม่เคยมีใครพบเห็นแม่พิมพ์ของพระสมเด็จวัดระฆังฯ และบางขุนพรหม และไม่ทราบอย่างแน่ชัดด้วยว่าใช้วัสดุอะไรทำแม่พิมพ์ ทั้งหนังสือ ตำรา ข้อเขียนบทความและบันทึกต่างๆ ล้วนไม่มีรายละเอียดเกี่ยวกับแม่พิมพ์ มีผู้เขียนว่าใช้หินลับมีดโกนทำแม่พิมพ์แต่ไม่มีหลักฐานใดๆ ที่จะใช้ยืนยันหรืออ้างอิง ---- เมื่อพิจารณาดูพระสมเด็จฯ จำนวนมากทั้งรูปภาพและพระองค์จริง (โดยเฉพาะส่วนที่ติดพิมพ์ดี และไม่ลงรัก) จะเห็นว่าส่วนที่โค้ง มน นูน เว้ามีความละเอียดงดงาม เช่น ๑)ความนูนโค้งคล้ายหวายผ่าซีกของเส้นซุ้ม ๒)พระศิระและวงพระพักตร์ที่นูนโค้งเด่นชัด สมส่วนสวยงาม ๓)พระกรรณที่มีขนาดเล็กแต่เห็นเป็นรูปชัดดี วาดโค้งน้อยๆ (หลายพิมพ์ทรง) ๔)หัวไหล่มนสวย เช่นหัวไหล่ขวาของพิมพ์ใหญ่ ๕)แขนขวาที่เป็นลำกลมกลึง ๖)การผายของลำพระองค์ (ลำตัว) เป็นต้น ---- ตัวอย่างส่วนที่เด่นชัดสวยงามซึ่งมีคำบรรยายในหนังสือพระสมเด็จฯ ของตรียัมปวาย -- พระศิระ (เศียร) และวงพระพักตร์ (วงหน้า) ของพิมพ์ทรงพระประธานหรือพิมพ์ใหญ่ มี ๔ แบบได้แก่ ๑)แบบผลมะตูม เป็นลักษณะวาดวงมนทรงผลมะตูมอย่างได้สัดส่วน จัดเป็นแบบที่งดงามและเด่นชัดที่สุด ๒)แบบรูปไข่ คล้ายแบบลผลมะตูม แต่พระหนุ (คาง) เรียวสอบเล็กน้อย ส่วนโค้งนูนจัด ๓)แบบป้อม ทรงป้อมๆ เกือบกลม ส่วนโค้งนูนเด่นชัด ๔)แบบเสี้ยม ทรงข้าวหลามตัดป้อมลบมุม ---- ส่วนต่างๆ ในพิมพ์ที่งดงามเหล่านี้ยากที่จะแกะบนหินเพื่อใช้พิมพ์พระได้สวยงาม เฉพาะเรื่องการแกะเบ้าพระศิระและวงพระพักตร์เพียงอย่างเดียวก็สามารถพิจารณาได้อย่างแน่ชัดว่า ไม่มีเครื่องมือชนิดใดที่จะใช้แกะหินให้เป็นเบ้าที่มีความนูนโค้งเด่นชัดและ "งดงามได้สัดส่วน" แม้แต่จะแกะไม้ยังไม่ได้เพราะเบ้ามีขนาดเล็กมาก ด้วยเหตุผลนี้สามารถสรุปได้ว่า แม่พิมพ์พระสมเด็จฯ ไม่ได้ทำด้วยหิน ---- มีผู้เขียนในนิตยสารพระฉบับหนึ่งว่า พระสมเด็จฯ เป็นพระที่มีรูปลักษณะของส่วนต่างๆ งดงาม ซึ่งเกิดจากฝีมือการออกแบบและความละเอียดประณีตในการทำแม่พิมพ์ ถ้าใช้วิธีแกะหินลับมีดโกนเพื่อใช้ทำแม่พิมพ์จะไม่ได้พระที่คมและสวยงามอย่างที่เห็นกัน เนื่องจากผู้ที่ทำแม่พิมพ์พระสมเด็จฯ คือหลวงวิจารณ์เจียรนัย ซึ่งเป็นช่างทองหลวงในราชสำนักรัชกาลที่ ๔ สันนิษฐานว่า หลวงวิจารณ์เจียรนัยใช้วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการทำเบ้าหล่อทองเพื่อทำแม่พิมพ์พระสมเด็จฯ กล่าวคือใช้วัสดุสำหรับทำหุ่นแกะเป็นพระองค์แม่แบบหรือต้นแบบ (positive) แล้วใช้ปูนทนไฟเททับลงบนพระองค์ต้นแบบเพื่อใช้เป็นแม่พิมพ์หรือแม่เบ้า (negative) วิธีการเหมือนกับการถอดพิมพ์พระในปัจจุบัน (พระองค์แม่แบบหรือต้นแบบมีกรอบกระจกด้วย) ตัวแม่พิมพ์ทำด้วยปูนทนไฟ ---- (จากกูเกิ้ล) ปูนทนไฟในการหล่อทองคำและเงิน เป็นปูนคุณภาพสูง ราคาประหยัด เหมาะกับงานที่ต้องการคุณภาพ ความสวยงามและประณีต ต้องการเนื้องานที่มีรายละเอียดสูง เช่น เงินและทอง คุณสมบัติของปูนทนไฟ (ยี่ห้อหนึ่ง) ๑.อัตราการผสมน้ำต่อปูน ๓๘ % ๒.เวลาผสมปูนและดูดอากาศ ๗ - ๙ นาที ๓.ระยะเวลาเริ่มแข็งตัว ๑๓ - ๑๕ นาที ---- (ข้อคิดเห็น) การสันนิษฐานนี้มีเหตุผล มีความน่าจะเป็น เพราะจะได้แม่พิมพ์ที่ให้ความคมชัด สวยงามและมีรายละเอียดดีกว่าหินแกะมาก ทั้งการทำง่ายกว่าและใช้เวลาน้อยกว่า (จึงสามารถทำแม่พิมพ์พระสมเด็จวัดระฆังฯ และบางขุนพรหมได้ประมาณสองร้อยแม่พิมพ์ ในเวลา ๖ ปี พ.ศ. ๒๔๐๙ - ๒๔๑๕) การทำเบ้าหล่อหรือแม่เบ้าด้วยปูนทนไฟเป็นงานในอาชีพอย่างหนึ่งของช่างทอง ------------------ พระสมเด็จฯ ที่สร้างจากแม่พิมพ์ของหลวงวิจารณ์เจียรนัยเป็นพระที่มีรูปทรงสัดส่วนสวยงามทุกมิติ (กว้าง ยาวและลึก) มิติความลึกจะสังเกตเห็นได้ดีถ้าดูที่พระองค์จริง พระที่ไม่สวยงามไม่ใช่พระสมเด็จวัดระฆังฯและบางขุนพรหม