เหรียญจุฬาลงกรณ์ บรมราชาธิราช (เหรียญปราบฮ่อ)

เป็นเหรียญที่ระลึกประเภทปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบใน ราชการสงคราม ซึ่งมี ๓ ชนิดด้วยกัน คือ ๑.เหรียญปราบฮ่อ ๒.เหรียญงานพระราชสงครามยุโรป พ.ศ.๒๔๖๑ และ ๓.เหรียญชัย พ.ศ.๒๔๖๔

เหรียญปราบฮ่อ

ความ เป็นมาของการจัดสร้างเหรียญปราบฮ่อนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๗ สำหรับพระราชทานเป็นบำเหน็จความชอบแก่ผู้ที่ไปราชการสงคราม คราวปราบปรามโจรฮ่อที่ลุกล้ำพระราชอาณาเขตทางเหนือ บริเวณประเทศลาวในปัจจุบัน ซึ่งในสมัยนั้นยังเป็นเอกประเทศราชของสยาม

พวก ฮ่อนี้เป็นชาวจีนที่เดินทางบกเข้ามาค้าขายในแถบหัวเมืองเหนือ แต่ภาย หลังเมื่อประเทศจีนเกิดกบฏไต้เผ็งขึ้น และรัฐบาลจีนร่วมมือกับประเทศยุโรปปราบปรามพวกกบฏเหล่านี้ได้ราบคาบราวต้น รัชกาลที่ ๕ พวกกบฏไต้เผ็งที่หนีรอดมานี้ได้เดินทางลงมาทางใต้ในลักษณะกองโจรติดอาวุธ และเข้าปล้นสะดมเมืองต่างๆ รายทางลงมา ตั้ง แต่สิบสองจุไท หัวพัน ทุ่งเชียงคำ เมืองพวน ลงมาถึงเวียงจันทน์ และหลวงพระบาง

พวกโจร จีนเหล่านี้มีหลายก๊กหลายเหล่า เช่น ฮ่อธงแดง ฮ่อธงเหลือง ฮ่อธงดำ ร่วมกับชาวพื้นเมืองที่พวกฮ่อเหล่านี้เข้าปล้นสะดม จัดตั้งเป็นกองโจรเข้าตีบ้านเมืองต่างๆ เริ่มตั้ง แต่ต้นรัชกาลที่ ๕

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงส่งกองทัพไปปราบปรามเป็น ๓ ครั้งด้วยกัน ดังนี้

ครั้ง ที่๑ พ.ศ.๒๔๑๘ จัดกองทัพแบบโบราณ โดยมีเจ้าพระยาภูธราภัย (นุช บุณยรัตพันธ์) ขึ้นเมื่อวันที่ ๒๓ พฤษภาคม ร.ศ.๑๑๒ (พ.ศ.๒๔๓๖) ผลิตแล้วเสร็จส่งมาถึงพระนครในปีถัดมาและเริ่มพระราชทานแจกเป็นระยะๆ

การ จัดสร้างเหรียญปราบฮ่อนี้เป็นแนวพระราชดำริของรัชกาลที่๕ ทั้งหมด โดยมีพระราชประสงค์ที่จะพระราชทานเป็นของรางวัลแก่นายทหารที่ไปราชการทัพ ฉะนั้น การออกแบบก็คงเป็นพระราชดำริของพระองค์ท่านเช่นกัน โดยทรงระบุถึงรายละเอียดว่า ให้เก็บรายชื่อนายทหารที่ไปรบคราวใดก็จะพระราชทานแจกเข็มปีนั้นให้

ส่วน ปีที่เริ่มพระราชทานแจกนั้นเข้าใจว่า จะเริ่มตั้ง แต่ ร.ศ.๑๑๗ เพราะเมื่อค้นในราชกิจจานุเบกษา รัชกาลที่ ๕ จะเริ่มประกาศรายชื่อขุนนางที่ได้รับพระราชทานเหรียญปราบฮ่อใน ร.ศ.๑๑๗ เป็นปีเริ่มต้น โดยเริ่มพระราชทานแจกในวันที่ ๒๑ กันยายน ร.ศ.๑๑๗ (พ.ศ.๒๔๔๑) จำนวน ๔๙ ท่าน เช่น พระยาพหลพลพยุหเสนา (กิ่ม), เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม), พระยาสีหราชเดโชไชย (โต), พระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร (เชย) รวมตลอดทั้งปี จนถึงวันที่ ๒๑ มีนาคม ร.ศ.๑๑๗ เป็นจำนวนทั้งสิ้น ๑๒๔ เหรียญ

ส่วนร.ศ.๑๑๘ พระราชทานแจกเฉพาะในมณฑลพิษณุโลก จำนวน ๗๕ เหรียญ และร.ศ.๑๑๙ พระราชทานแจกให้แก่ขุนนางมณฑลอีสาน จำนวน ๙๘ เหรียญ เช่น พระยาประจันตประเทศธานี (โง่นคำ) พระประสิทธิ์ศักดิ์ประสิทธิ์ (หำ) พระยาไตรเพชรรัตนสงคราม (จรัญ) พระยาปทุมเทวาธิบาล (เสือ), หลวงพิทักษ์ เทพสถาน เมืองมุกดาหาร ฯลฯ

แม้กระทั่งรศ.๑๒๓ ก็ยังคงมีการพระราชทานแจกเหรียญปราบฮ่ออยู่ ๒ ท่าน คือ พระยานนทบุรี (ทัด) และนายร้อยโท สง่า เป็นแม่ทัพยกไปทางเมืองหลวงพระบาง และเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ง เพ็ญกุล) เป็นแม่ทัพยกไปทางเมืองหนองคาย

ครั้งที่๒ พ.ศ.๒๔๒๖ เกิดการรุกรานของพวกโจรฮ่ออีก ซึ่งขณะนั้นมีกองทัพสยามไปราชการแถบบริเวณนั้นอยู่แล้ว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาพิชัย (มั่ง) ยกกองทัพไปช่วยเหลือเมืองหลวงพระบาง และพระยาราชวรานุกูล (เวก บุณยรัตพันธ์) ยกกองทัพไปช่วยเมืองเวียงจันทน์

ครั้งที่๓ ระหว่าง พ.ศ.๒๔๒๘-๒๔๓๑ เป็นการจัดการทัพแบบสมัยใหม่มีอาวุธทันสมัยมากขึ้น เช่น ปืนใหญ่ลูกแตก โดยจัดทัพเป็น ๒ กอง คือ กองทัพพระเจ้าน้องยาเธอกรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม (ต้นราชสกุลทองใหญ่) ยกไปทางเมืองหนองคาย กองทัพของเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสงชูโต) ยกไปทางเมืองหลวงพระบาง

ลักษณะเหรียญที่ระลึกปราบฮ่อทำด้วยเนื้อ โลหะเงินรูปกลมขนาดเส้นผ่าศูนย์ กลาง ๓ ซม. ด้านหน้ามีพระบรมรูปรัชกาลที่ ๕ รองรับด้วยพวงมาลัย ผินพระพักตร์เสี้ยว มีอักษรที่ริมขอบบนว่า "จุฬาลงกรณ์ บรมราชาธิราช" ด้านหลังเป็นรูปพระสยามเทวาธิราชทรงของ้าวขี่คอช้างรองรับด้วยโบ ริมขอบบนมีอักษรว่า "ปราบฮ่อ ๑๒๓๙ ๑๒๔๗ ๑๒๔๙" ห้อยกับแพรแถบสีเหลืองดำพร้อมติดเข็มระบุปีจุลศักราชที่ขุนนาง แต่ละท่านไป ราชการทัพ หากขุนนางท่านใดไปราชการทัพ ใน จ.ศ.๑๒๔๗ จะได้รับพระราชทานเข็ม จ.ศ.๑๒๔๗ บางท่านไปทั้ง ๓ คราว ก็จะได้รับพระราชทานเข็ม ๓ เข็ม

เหรียญ ปราบฮ่อนี้ได้ว่า จ้างบริษัทบีกริมแอนด์โก ผลิตที่ประเทศเยอรมนี จำนวนผลิตเพียง ๕๐๐ เหรียญ สั่งผลิตเฉพาะเนื้อเงินเท่านั้น ไม่มีเนื้อโลหะประเภทอื่น

ที่มา : www.overzone.com

ผู้ขายได้รับเป็นมรดกมาจากคุณแม่ จึงไม่ทราบความเป็นมาแน่ชัด