เหรียญหลักแจว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.๒๔๑๔ เนื้อเงิน ผิวสองสี ออกสีขาวอมเหลือง มีเส้นผ่าศูนย์กลาง ๕๐ มิลลิเมตร หนัก 70.23 ผิวสองสี เก่ามาก แท้ เดิมๆ ดูง่าย แท้ หายากมาก
เหรียญที่ระลึกพระบรมรูป ร.๕ (เหรียญหลักแจว) เหรียญแรกที่มีการจำลองพระบรมฉายาลักษณ์ "เหรียญโกษาปาน" เป็นเหรียญแรกในประวัติศาสตร์ประเทศไทย จัดสร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ระลึกเมื่อครั้งพระยาโกษาธิบดี (ปาน) เสด็จฝรั่งเศส ซึ่งขณะนั้นดำรงตำแหน่ง ออกพระวิสุทธิสุนทร ราชทูตในสมเด็จพระนาราณ์มหาราช ถวายสาส์นแด่พระเจ้าหลุยส์ที่ ๑๔ ณ ท้องพระโรง พระราชวังแวซายส์ ต่อมาในสมัยรัฐกาลที่ ๔ โปรดเกล้าฯ ให้ผลิตเหรียญ "แต้เม้งทงป้อ" ซึ่งเป็นพระนามจีนของรัชกาลที่ ๔ เพื่อเป็นที่ระลึกในโอกาสที่ทรงเจริญพระชนมายุครบ ๖๐ พรรษา ซึ่งถือว่าเป็นเหรียญกษาปณ์ที่ระลึกเหรียญแรกของไทย
จนกระทั่งถึงรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ด้วยพระปรีชาสามารถและพระราชวิสัยทัศน์อันยาวไกล ทรงโปรดให้สร้างเหรียญที่ระลึกในวาระต่างๆ ขึ้นมากมาย อาทิ "เหรียญหลักแจว" ซึ่งถือว่าเป็นเหรียญแรกที่มีการจำลองพระบรมฉายาลักษณ์ และพระปรมาภิไธย ลงบนเหรียญทั้งที่เมื่อกว่า ๑๐๐ ปีที่แล้ว มีคติความเชื่อว่า "การจำลองรูปภาพของตัวเองลงบนสิ่งใดก็ตามจะเป็นการบั่นทอนชีวิตของผู้นั้น"
ทั้งนี้ นายศราวุฒิ วรพัทธ์ทวีโชติ หรือ “คุณเจมส์” เจ้าของกิจการร้าน Siam Coin & Antiques "ร้านกษาปณ์เมืองสยาม" หรือ "ร้าน Siamcoin" และเลขานุการสมาคมเหรียญที่ระลึกไทย อธิบายให้ฟังว่า “เหรียญหลักแจว” เป็นเหรียญที่ระลึกในพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษาปีที่ ๓ ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.๒๔๑๔ โปรดเกล้าฯ ให้หม่อมเจ้าประวิช (ต๋ง) ในกรมขุนราชสีวิกรม (พระองค์เจ้าชุมสาย ต้นราชสกุลชุมสาย ณ อยุธยา) เป็นผู้ออกแบบ มีทั้งหมด ๓ เนื้อ คือ เนื้อทองคำ เนื้อเงิน และเนื้อทองแดง คำว่า “หลักแจว” เป็นภาษาชาวบ้านที่ใช้เรียกทรงผมของชายไทยตามประเพณีที่มีมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาที่รู้จักกันในชื่อ “ทรงมหาดไทย”
ความน่าสนใจหรือจุดเด่นของเหรียญอยู่ตรงที่เป็นเหรียญที่ระลึกเหรียญแรกที่ปรากฏพระบรมรูปของพระมหากษัตริย์ และเป็นพระบรมรูปที่ทำขึ้นจากต้นแบบรูปถ่ายอีกด้วย ความจริงเรื่องการถ่ายรูปมีเข้ามาในประเทศไทยตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวแล้ว แต่ยังไม่เป็นที่นิยมแพร่หลาย เนื่องด้วยความเชื่อถือของคนไทยในสมัยโบราณเกี่ยวกับโชคลางและไสยศาสตร์ บ้างก็กลัวว่าจะมีผู้นำรูปถ่ายไปทำร้ายด้วยเวทมนต์ บ้างก็เกรงว่าเมื่อตนถ่ายรูปแล้วจะบั่นทอนอายุให้สั้นลง จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว การถ่ายรูปจึงเฟื่องฟูมาก
ลักษณะเป็นเหรียญกลมแบน ขอบเรียบ มีเส้นผ่าศูนย์กลาง ๕๓ มิลลิเมตร พิมพ์ด้านหน้า เป็นพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวครึ่งพระองค์ ผินพระพักตร์เบื้องขวา เส้นพระเจ้า (เส้นพระเกศา) ทรงมหาดไทยหรือทรงหลักแจว ทรงฉลองพระองค์ราชประแตน ทรงสายสะพาย ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ขอบเหรียญโดยรอบมีพระบรมภิไธยว่า “สมเดจ์พระปรมินทร มหาจุฬาลงกรณบดินทร เทพยมหามงกุฎ พระเจ้ากรุงสยามที่ ๕” โดยมีดอกประจำยามคั่น ส่วนพิมพ์ด้านหลัง ขอบเหรียญแกะเป็นลวดลายดอกไม้ ตรงกลางจารึกอักษรไทยว่า “การเฉลิมพระชนม์พรรษา ปีมแมตรีศก ๓ จุลศักราช ๑๒๓๓ เปนปีที่ ๓ ในราชการปัตจุบันนี้”